قطع وابستگی به مرغ اجداد و مادر با "لاین آرین"

منتشر شده در چهارشنبه, 25 تیر 1399 11:56

بنابه گفته کارشناسان لاین آرین در صورت حمایت دولت برای عرضه در بازار، قادر است حداقل ۵۰ درصد نیاز مرغ اجداد و مرغ مادر زنجیره طیور کشور را تأمین کند، ولی تا امروز بیش از ۸۵ درصد بازارِ مرغ اجداد و مادری زنجیره طیور کشور در اختیار کشورهای خارجی است.

تعریف مرغ لاین

زنجیره تولید گوشت مرغ به طریقه صنعتی با اصلاح نژاد مرغ و دستیابی به رده ژنتیکی لاین شروع می‌شود. برای اینکه کارایی صنعت تولید گوشت مرغ بالا باشد، مرغ پروشی باید دارای خصوصیات یا صفاتی باشد که امکان پرورش آن در محیط صنعتی وجود داشته باشد. برای مثال رشد سریع (کوتاه بودن طول دوره رشد)، ضریب تبدیل بالا، امکان استفاده از جیره های غذایی صنعتی، رنگ پوست و گوشت، پاهای کوتاه، تاج کم حجم، شکل منقار و ... از جمله صفاتی هستند که در اصلاح نژاد مرغ مورد توجه قرار می‌گیرند. در فرایند اصلاح نژاد تلاش می‌شود تا مرغ هایی با خصوصیات یاد شده حاصل آیند که برای این منظور تلاقی های حساب شده و دقیقی بین شجره‌های مختلف مرغ‌هایی که دارای صفات مطلوب هستند توسط اصلاحگر انجام می‌شود، تا در نهایت مرغ‌هایی با خصوصیات بسیار مطلوب که از نظر آن صفت به اصطلاح خالص هستند تولید گردد.

بنابراین به یک جمعیت خالص از حیوانات خاص، اعم از دام و طیور که متعلق به یک نژاد مشخص با ویژگی‌های ژنتیکی کاملاً مشخص بوده و صرفاً با حیوانات خالص و هم نژاد خود آمیزش نموده و قادر به تولید حیواناتی مشابه خود می باشند، لاین اطلاق می گردد. هر کدام از این لاین ها حامل ژن های مربوط به یکی از صفات مفید نام برده شده هستند. مثلا لاین A ضریب تبدیل خوبی دارد، لاین B رشد بالایی دارد، لاین C جوجه آوری مناسبی دارد و الی آخر. لاین های خالص توسط مؤسسات پرورشی تکثیر شده و نسل حاصل از این مرغ های لاین مرغ اجداد خواهند بود که معمولا از تکثیر مرغ لاین در یک مزرعه ایزوله با تکنولوژی بالا حاصل می شوند.

تلاقی مرغ‌های اجدادی که از تکثیر لاین های مختلف حاصل شده اند جمعیتی از مرغ ها را به نام مرغ مادر به وجود می آورد. برای مثال ممکن است یک مرغ مادر BC به وجود آید که بر اساس تعریف بیان شده هم رشد بالایی دارد و هم جوجه آوری مناسبی دارد. همین مرغ‌های مادر برای تولید جوجه‌های یک روزه ای که در بازار مشاهده می شود استفاده می گردد و مرغدارها از آن ها برای تولید گوشت یا تخم مرغ بهره ببرند. در واقع یک عدد مرغ لاین منشاء تولید بیش از 450 هزار کیلوگرم گوشت مرغ است.

اهمیت مرغ لاین آرین

امروز در دنیا تنها شش کشور دارای مرغ لاین هستند و همین شش کشور تنها تأمین کنندگان کل گوشت مرغ زنجیره صنعتی دنیا محسوب می‌شوند. البته خود لاین قابل تجارت نیست و هیچ کشوری حاضر به فروش مرغ لاین خود نیست و آنچه که در دنیا تجارت می‌شود، نُتاج حاصل از این لاین‌ها و یا اصطلاحاً مرغ اجداد یا مادری است که پیشتر اشاره کردم. فناوری دستیابی به مرغ لاین به قدری راهبردی هست که حتی در مقالات علمی مربوط به اصلاح ژنتیکی طیور هم هیچ اشاره ای به ریز اطلاعات آن نمی‌شود و مراکزی که لاین مرغ در آن ها نگه داری می‌شوند، مثل مراکز فوق سری نظامی و دارای پروتکل های امنیتی پیچیده هستند.

ایران با در اختیار داشتن مرغ لاین آرین یکی از 6 کشور صاحب مرغ لاین در دنیاست ولی با عدم توجه کافی به این ظرفیت بومی تا امروز بیش از 85 درصد مرغ اجداد و مرغ مادر مورد نیاز صنعت طیور کشورمان از نژادهای خارجی [آربراکرز، کاب، لوهمن و ...] تأمین می‌شود! این در حالیست که کشورهای دیگر وارد کننده این نژادهای مرغ همه بازار خود را در اختیار کشورهای بیگانه قرار نداده اند. مثلا کشوری مثل چین علی رغم اینکه از لاین برخوردار نیست ولی همه نیاز صنعت طیور خود را از لاین‌های خارجی تأمین نمی‌کند و حدود پنجاه درصد نیاز خود را از سویه‌های بومی و یا سویه‌های موجود در شرق آسیا تأمین می‌کند. اگر این موضوع را با بحث تحریم‌های بین المللی و امنیت غذایی در کنار هم بررسی کنیم، مشخص می‌شود که دسترسی یا عدم دسترسی به مرغ لاین چقدر برای کشوری مثل ایران اهمیت داشته و می‌تواند تبدیل به سلاحی برای تهدیدهای جدی علیه نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران توسط کشورهای متخاصم باشد.

برای پی بردن به اهمیت موضوع ضرورت خودکفایی در زنجیره طیور کشورمان نقل قولی از ریچارد نفیو - مسئول امور ایران در شورای امنیت ملی کاخ سفید و طراح تحریم‌های گسترده علیه ایران و قائم مقام هماهنگی سیاست تحریم در وزارت خارجه آمریکا- که در کتاب « هنر تحریم، نگاهی از درون میدان» نوشته است می آورم:

"طی تحریم، از صادرات بسیاری از کالاهای معمول به کشور هدف ممانعت می‌گردد، اما صادرات کالاهای لوکس باعث از بین رفتن حس اجتماعی خواهد شد. برای مثال افزایش قیمت مرغ در ایران به عنوان کالایی که تحریم نشده، می‌تواند فشار تحریم در بین ایرانیان را افزایش داده و صادرات برخی محصولات به ایران ذخیره ارزی خارجی ایران را تخلیه نماید."

بدین ترتیب و با توجه به اینکه حدود 80 درصد پروتئین حیوانی کشور از طریق گوشت مرغ تأمین می‌شود، وابستگی در صنعت طیور کشور می‌تواند به عنوان حربه ای قوی توسط کشورهای معاند و تحریم کننده ایران استفاده شود. به نظرم اینکه تا حال دشمن ما از این ابزار علیه ایران استفاده نکرده به دو دلیل بر می گردد: یک؛ وجود سویه مرغ آرین به عنوان لاین بومی ایران و ترس آن ها از تقویت و احیای دوباره این نژاد که موجب کاهش وابستگی کشور خواهد شد، دوم؛ تخلیه ارزی ایران به واسطه واردات مداوم نژادهای متعلق به لاین های مرغ خارجی.

علت حدف مرغ لاین آرین از چرخه تولید و مصرف زنجیره پروتئینی

مرغ آرین از زمانیکه وارد ایران شد و با سازگاری در اقلیم ایران لاین بومی کشورمان نام گرفت، تا اوایل دهه 80 بیش از 85 درصد بازار گوشت مرغ کشور را در اختیار داشت. ولی به مرور زمان به دلیل مشکلاتی که در مقایسه با نژادهای وارداتی داشت در رقابت با آن ها از گردونه تولید و مصرف خارج شد و هم اکنون زیر 1 درصد بازار پروتئین مرغی کشور را در اختیار دارد.

برخی از مهم ترین مشکلات نژاد آرین عبارت است از: حساسیت بالا به سندرم مرگ ناگهانی و مرگ و میر بسیار بالاتر از استاندارد (80 درصد مرگ و میر به دلیل بیماری "سندروم آسیت")، هزینه بر بودن اقدامات مدیریتی که برای کنترل بیماری آسیت انجام می‌گرفت (از قبیل محدودیت غذایی، افزایش هزینه سوخت برای گرم کردن سالن و افزودنیهای غذایی)، رشد نسبی کمتر نسبت به نژادهای وارداتی (حدود 2-3 روز دیرتر به وزن کشتار می‍‌‌‌رسد)، راندمان تولید گوشت پایین‌تر نسبت به نژادهای وارداتی (ضریب تبدیل حدود 2.05)، یکنواختی پایین (مرغهای ریز و درشت در هنگام کشتار).

در سال 1382 همزمان با سیاست‌های خصوصی‌سازی و آزاد کردن واردات مرغ اجداد و عدم برنامه‌ریزی مناسب برای مدیریت سهم بازار و اصلاح ژنتیکی آرین در جهت مطابقت تولیدات با خواست و انتظار بازار، این لاین تقریباً از بازار حذف شد. اما با وجود مشکلات این عرصه، هنوز هم امید برای احیای لاین آرین وجود دارد و حتی فعالیت های مثبتی نیز از جانب شرکت های فعال در این حوزه در حال انجام است، اما قطعا بدون برنامه ریزی و کمک دولت و مجلس احتمال موفقیت کامل چنین فعالیت‌هایی ضعیف است.

هر نژاد برتر ژنتیکی مرغ صنعتی که اکنون در بازار جهانی عرضه شده، سال ها فرآیندهای اصلاح ژنتیکی روی آن انجام شده و به مرور ارتقا پیدا کرده است. چه بسا نژادهای اولیه آن ها از نژاد آرین ما کیفیت پایین تری داشته اند ولی در اثر اصلاح ژنتیکی، به مرور بهره وری خود را ارتقا داده اند. روی نژاد آرین سالهاست که کار اصلاحی جدی انجام نگرفته وگرنه قابلیت های این نژاد نیز هم تراز با سایر لاین های موجود در دنیا ارتقا پیدا می‌کرد.

سویه آرین از نظر مصرف دان در دوره رشد استاندارد خود در مقایسه با رقبای خارجی هیچ تفاوتی ندارد و حتی با توجه به  اینکه در مقایسه با نژادهای وارداتی نسبت به بیماری های واگیردار مقاوم تر می‌باشد، ممکن است هزینه کنترل بیماری در این واحدها نیز کمتر از سایر واحدها باشد و در نتیجه پرورش آن برای مرغداران به صرفه تر باشد.

راهکارهای احیاء لاین آرین

در حال حاضر سهم آرین از بازار طیور کشور تقریباً صفر است و تا زمانیکه این سویه سهمی در بازار نداشته باشد، سیکل اصلاح ژنتیکی آن کامل نخواهد شد و سرمایه گذاری برای اصلاح ژنتیکی بی ثمر است. مثل هر کالای تجاری دیگر اجداد حاصل از لاین آرین نیز در هر مرحله اصلاحی، باید در بازار عرضه شود و اصلاحگر با گرفتن بازخورد از تولیدکنندگان و مصرف کنندگان در برنامه های آتی اصلاحی خود مرحله به مرحله این لاین را ارتقا و بهبود دهد. بنابراین احیای لاین آرین نیازمند برخورداری از حمایت‌ها و مشوق‌های دولتی برای افزایش سهم در بازار، تأمین اولویت دار نهاده های مورد نیاز دارندگان گلّه آرین و نیز مشوق های صادراتی برای محصولات حاصل از این سویه است.

موضوع مهم دیگر این است که فرآیند اصلاح ژنتیکی مرغ فرآیندی بلند مدت است و نیاز به تدوین و اجرای برنامه بلند مدت دارد. با توجه به اینکه طی سالهای اخیر ثبات مدیریتی در بدنه متولی احیای این سویه، یعنی وزارت جهاد کشاورزی حاکم نبوده، بنابراین برنامه بلند مدتی نیز جهت حصول کامل نتیجه اجرا نشده و فقط این لاین زنده نگه داشته شده است! بنابراین پیشنهاد می‌گردد با توجه به اهمیت این موضوع، برای احیای این نژاد در کارگروهی ملی تعریف مأموریت شود و ضمن پرهیز از بروز تشتت مسئولیت در مدیریت آن، نهادهایی با ثبات مدیریتی بالاتر در احیای این نژاد ایفای نقش کنند.

 البته این نکته را هم عرض کنم که طرف دیگر مسئولیت متوجه مردم و حمایت آن ها از نژاد آرین خیلی تأثیر خواهد داشت. بدین صورت که باید عادت های غلط مصرفی مردم در اقبال به مصرف مرغ با وزن بالا، اصلاح شده و به سمت مصرف مرغ با وزن استاندارد ( یک کیلو و 800 الی 2 کیلو گرم) حرکت کنند. خانواده ها باید بدانند که مرغ های با وزن پائین تر چون در فرآیند سرعت وزن دهی بالا و در نتیجه حساسیت بالا به بیماری ها قرار نگرفته اند، در نتیجه آنتی بیوتیک کمتری نیز برایشان مصرف شده و سالمتر هستند. در صورت مساعدت دولت و مجلس برای ورود مجدد لاین آرین به زنجیره طیور کشور، مردم نیز با مصرف مرغ آرین می‌توانند از تولید ملی حمایت کنند و در تحقق استقلال کشور ایفای نقش داشته باشند. چنانچه همواره اینطور بوده و با ورود مردم در عرصه های بحرانی و میدان داری مردم، این انقلاب از گردنه های خطرناک و حیاتی عبور کرده و به عزّت و استقلال نائل آمده است. 

مجتبی پویان‌مهر، دانش آموخته بیوتکنولوژی و کارشناس توسعه اقتصادی و برنامه ریزی

• امنیت غذایی
• واردات محصولات کشاورزی
• اصلاح نژاد