نوسانات تولید برنج، متأثر از کشت ارقام نامناسب و آفاتی از قبیل کرم ساقه خوار برنج

منتشر شده در پنج شنبه, 11 آبان 1396 23:22

به علت نیاز آبی بالای برنج، امکان کشت دیم آن وجود ندارد. در نتیجه نوسانات و  سیر نزولی تولید و عملکرد برنج،  به  عوامل دیگری غیر از وقوع خشکسالی وابسته است. از مهم ترین این عوامل می توان به کشت ارقام نامناسب و  آفات و بیماری ها اشاره کرد که مخرب ترین آنها کرم ساقه خوار برنج است.

برنج به‏ عنوان دومین غله‏ ی مهم دنیا،‌ رتبه سوم سطح زیر کشت و تولید غلات در ایران را داراست. به علت نیاز آبی بالای برنج، امکان کشت دیم آن وجود ندارد. در نتیجه نمودار شکل 1 افتهای ناگهانی سطح زیر کشت مانند آنچه در زمینهای دیم به دلیل وقوع خشکسالی اتفاق می ‏افتد را نشان نمی دهد. غیر از کاهش شدید کشت و کار برنج (48-%) در سال زراعی 59-58 که منجر به رها شدن حدود نیمی از شالیزارهای ایران در آن سال شده است، کاهش بیش از 14- درصد در سطح زیر کشت برنج دیده نمی‏شود. علاوه بر مورد فوق، دو کاهش دیگر هم در روند سطح زیرکشت برنج کشور مشاهده شده است. اولین کاهش مساحت شالیزارهای ایران در سال زراعی 77-76 اتفاق افتاده است. این کاهش تا چهار سال بعد ادامه یافته و سپس در سال 81-80 به مسیر خود بازگشته است. دومین افت سطح زیر کشت برنج (14-%)، از سال 86-85 آغاز شده است و تا کنون نیز ادامه دارد.

شکل 1- سطح زیر کشت برنج در بازه ‏ی زمانی 37 ساله

بر خلاف روند کم فراز ونشیب سطح زیرکشت برنج، تولید در شالیزارها دستخوش نوسان بیشتری بوده است (شکل 2). برای مثال در سالهای زراعی 81-80 تا 85-84 که مساحت شالیزارها تقریباً ثابت بوده است، میزان تولید محصول برنج، سیر نزولی را طی کرده است. در این سالها میزان عملکرد برنج از 4724 به 4124 کیلوگرم در هکتار رسیده است. بعد از رکورد شکنی تولید برنج در سال زراعی 81-80 (حدود 3 میلیون تن) روند کلی تولید این محصول از آن سال تا کنون کاهش داشته است. به‏ طوریکه عملکرد تولید برنج در واحد هکتار در سال 90-89 با کاهش بیش از 1000 کیلوگرمی به 3571 کیلوگرم در هر هکتار رسیده است. البته الگوی خشکسالی‏ها در روند تولید برنج (با شدت کمتر نسبت به گندم به دلیل عدم کشت دیم برنج) نیز دیده می‏ شود. ولی با توجه به میزان تولید متغیر در شالیزارها می‏ توان دریافت عامل دیگری به غیر از وقوع خشکسالی، در شالیزارهای کشور در حال نقش آفرینی است. از مهم‏ترین این عوامل می‏ توان به آفات و بیماری‏ها اشاره کرد که مهم‏ترین آنها کرم ساقه‏ خوار برنج است. بر اساس نمودار شکل 3 عدم ثبات عملکرد در واحد هکتار در سالهای مختلف می ‏تواند ناشی از کشت ارقام نامناسب برنج باشد. قابل ذکر است که بر اساس آمارنامه‏ های وزارت جهادکشاورزی، در شالیزارهای ایران شش نوع برنج با عملکرد و خصوصیات ظاهری متفاوت به شرح زیرکشت می ‏شوند: صدری دانه بلند‌، پرمحصول دانه بلند، دانه متوسط مرغوب، دانه متوسط پر محصول، دانه کوتاه، دانه کوتاه پر محصول و نامعلوم. شش نوع برنج فوق، سهم متفاوتی از شالیزارهای ایران را اشغال کرده‏ اند. طبق آمارنامه سال 93-92 از 539 هزار هکتار شالیزار، 324 هزار هکتار زیر کشت برنج صدری دانه بلند بوده است. برنج دانه متوسط مرغوب با 113 هزار هکتار زمین زیر کشت، رتبه دوم را در اختیار داشته است. این در حالیست که رتبه ‏بندی ارقام از نظر عملکرد متفاوت است. بر اساس آمارنامه فوق، بیشترین عملکرد متعلق به برنج پر محصول دانه بلند با تولید 6095 کیلوگرم در هکتار بوده است. این رقم پر محصول، 56 هزار هکتار از شالیزارهای ایران را به خود اختصاص داده است. میزان عملکرد صدری دانه بلند (پرطرفدارترین برنج ایران) تنها 3947 کیلوگرم در هکتار است. بررسی آمارنامه ‏های 10 ساله گذشته نیز مؤید رتبه بندی فوق است.

شکل 2- تولید برنج در بازه 37 ساله

شکل 3- متوسط عملکرد در واحد هکتار برنج در بازه 37 ساله

• اصلاح ژنتیکی شده سنتی